In de 19e eeuw zien we een toename van het aantal parochies. De bevolking groeide onder invloed van de industrialisatie en er was nood meer ruimte voor de mis dichter bij huis. De Kerk probeerde ook haar macht te herstellen na een woelige periode onder Frans bewind, met een heuse bouwwoede van kerken in de ’nieuwe’ neostijl tot gevolg. Daarbij kreeg de pastoor vaak een woning vlakbij de kerk. Deze grote vraag naar grotere of nieuwe kerken en bijhorende pastorieën was natuurlijk een uitgelezen kans voor architect De Perre-Montigny.
In Oost-Vlaanderen heeft hij minstens 18 pastorijen op zijn naam, maar ongetwijfeld zijn het er meer.[1] In het Waasland vinden we twee voorbeelden terug van zijn hand, die representatief zijn voor een deel van zijn oeuvre. De Perre-Montigny werkte immers met een aantal vaste vormtypes, die we op verschillende plaatsen zien terugkomen.
De pastorie van de Sint-Laurentiusparochie in Verrebroek (Beveren) werd in 1873 gebouwd op de locatie van een 17de eeuwse omwalde hofstede.[2] De pastorij werd opgetrokken in een sobere neoclassicistische stijl met tweebouwlagen. Eyecatcher is de arduinen deuromlijsting met driehoekig fronton. Oorspronkelijk was de gevel bepleisterd, maar deze is bij de restauratie in 1990 weggenomen. Bijna identieke voorbeelden van de hand van De Perre-Montigny zijn terug te vinden in Kruishoutem en in twee parochies van de gemeente Zwalm, waarbij één met afgerond fronton.[3] Een opvallende gelijkenis is ook terug te vinden bij de pastorie van Eksaarde (Lokeren), waarvan de bouwmeester voorlopig onbekend is, maar waar we dus een inbreng van Edmond de Perre kunnen vermoeden.[4]
Een tweede type pastorie van zijn hand combineert de klassieke opbouw met een -voor de 19de eeuw- meer eigentijdse uitvoering in neogotische of neoromaanse stijl, opgetrokken in baksteen. Prominent in het ontwerp is het centrale risaliet met topgevel, vaak met beeldnis voor de lokale beschermheilige. Afhankelijk van de smaak of de middelen van de opdrachtgever werd het gebouw opgesmukt met ramen met gotisch maaswerk en/of witstenen blokken op de hoeken en rond de ramen. Bekende en tevens beschermde voorbeelden zijn te vinden in Wachtebeke (1869), Assenede (1871) of Oosterzele (1871).[5]
Deze pastorieën lijken heel sterk op die van de Sint-Egidiusparochie van Sint-Gillis-Waas. Deze pastorie, die een prominente plaats inneemt op het plein achter de kerk, heeft eveneens een uitspringende topgevel, afgewerkt met witstenen hoekblokken en raamomlijstingen.[6] De oorspronkelijke neogotische voordeur was reeds in de jaren ’70 vervangen, maar in de achtergevel is deze nog wel bewaard. Tot voor kort was de bouwmeester van deze pastorie niet bekend, maar aangezien de Sint-Egidiuskerk zelf ook van de hand is van Edmond de Perre, was een toewijzing heel waarschijnlijk.
Eind 2022 werden de oorspronkelijke plannen van de pastorie uit het archief van de Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen (KCML) toegevoegd aan de beeldbank van de inventaris Onroerend Erfgoed. Daaruit blijkt dat het ontwerp effectief van de hand is van De Perre-Montigny![7] De plannen zijn goedgekeurd door het gemeentebestuur in april 1871 en door de KCML op 8 juli 1871. Vermoedelijk werden de bouwwerken afgerond in 1872.
Opmerkelijk genoeg werd de pastorij dus gebouwd vóór de vernieuwing van de kerk, waarvan de eerste steen in 1873 werd gelegd.[8] Of beide opdrachten tegelijkertijd of na elkaar werden verleend aan architect De Perre is (nog) niet duidelijk. Bovendien valt op dat alle vergelijkbare pastorijen tussen 1869 en 1871 zijn ontworpen. Een sterk staaltje van pragmatiek!
Tekst: Warre Deganck en Stephan Delaruelle
[1]Inventaris Onroerend Erfgoed geraadpleegd op 20/3/2023
[2] https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/17439, geraadpleegd 20/03/2023
[3] Pastorie Onze-Lieve-Vrouw van Bijstandparochie (1861), Pastorij Sint-Denijsparochie Sint-Denijs-Boekel (1859) en Pastorij Sint-Andreasparochie Beerlegem (1861)
[4] Pastorie OLV-Hemelvaartparochie Eksaarde
[5] Pastorie Sint-Catharinaparochie Wachtebeke, Pastorie Sint-Petrus en Sint-Martinusparochie Assenede, Pastorie Sint-Martinusparochie Oosterzele,
[6] Pastorie Sint-Egidiusparochie Sint-Gillis-Waas
[7] https://id.erfgoed.net/afbeeldingen/421579
[8] Inventaris Onroerend Erfgoed: Parochiekerk Sint-Egidius