Naast religieuze gebouwen, zien we dat Edmond de Perre-Montigny ook vaak betrokken was bij de bouw van gemeentescholen. Alweer kan hij profiteren van enkele historische ontwikkelingen in de tweede helft van de 19de eeuw om veel opdrachten binnen te slepen.
Pas in 1842 werd een wet goedgekeurd die stelde dat iedere gemeente een school diende te hebben.[1] Het toezicht op deze school werd verzorgd door een onderwijzer en het gemeentebestuur. In eerste decennium na de wet werden er echter niet veel scholen bijgebouwd en er is pas een toename binnen de scholenbouw na de ministeriële vraag van Charles Rogier uit 1851.[2] In de wet van 1842 komen al spanningen tussen de liberalen en de katholieken naar boven, vanwege de zogenaamde “wedijver voor de ziel van het kind”, die leidt tot een groeiende polarisatie na de laatste unionistische regering in 1857.[3] Beide partijen, de liberalen in grote steden en de katholieken op het platteland, starten met de bouw van nieuwe scholen of het beïnvloeden van bestaande scholen.[4] Het hoogtepunt wordt bereikt wanneer in 1879 de wet Van Humbeeck goedgekeurd wordt. Deze wet stelde dat de staatsscholen liberaal werden. De Kerk moest de bouw van eigen, katholieke scholen zelf bekostigen. Dit was de voornaamste aanleiding tot de eerste schoolstrijd, die zal duren tot in 1884 een katholieke regering verkozen wordt, die de gemeentelijke autonomie op vlak van onderwijs herstelt.[5] Ook in het Waasland zal deze schoolstrijd verschillende gemeenschappen opsplitsen in twee kampen.[6]
De toegeschreven verwezenlijkingen van De Perre-Montigny op vlak van scholen situeren zich dus niet verwonderlijk vanaf het midden van de jaren 1850 tot het begin van de jaren 1870. Er werd in deze periode extra druk gezet op de gemeenten en subsidies vrijgemaakt voor de bouw van een school per dorp. Maar in zijn onderzoek rond gemeentescholen in 1864 constateert architect Blandot-Grayet dat dit nog geen realiteit is.[7] Het meest voorkomende type in de dorpen is dat van een onderwijzerswoning met aanpalende klasgebouwen. In grotere gemeenten of steden zijn het soms imposante constructies met vaak een symmetrische opbouw.
Van de 26 gekende schoolgebouwen, zijn er momenteel drie in het Waasland toegeschreven aan De Perre-Montigny. Het gaat om de voormalige onderwijzerswoning met achterliggende klaslokalen in de Ooststraat te Moerbeke en het oudste gedeelte van Freinetschool De Kolibri in de Kerkstraat in Tielrode.[8] De oude basisschool van Burcht is ondertussen verdwenen.[9] Maar er zijn er zeker meer.
Dankzij het werk van architect Blandot-Grayet uit 1864, waarin hij schetsen heeft opgenomen van wat hij als de beste scholen in België ziet, konden we achterhalen dat de verdwenen gemeenteschool in de Kerkstraat in Sint-Gillis-Waas ook van zijn hand is. Dit neogotische gebouw dateert dus vermoedelijk dus van omstreeks 1860.[10] Binnen dat boek is Edmond de Perre trouwens vertegenwoordigd met 8 bouwwerken, wat veel wil zeggen over zijn belang als architect van schoolgebouwen in de 2e helft van de 19e eeuw.[11]
Tielrode
Moerbeke
Daarnaast zijn er ook een aantal gemeentescholen gekend uit het Waasland, die verdacht veel lijken op andere creaties van De Perre. Voorlopig ontbreken ons nog de plannen om hier definitief uitsluitsel over te krijgen. Zo leek het inmiddels verdwenen schoolmeesterhuis van Vrasene sterk op dat van Tielrode, waarbij naast de portiek ook uitspringende banden boven de ramen voorzien waren.[12] Vrijwel identiek voorbeelden zijn gebouwd in Kaprijke en Gent-Oostakker.[13] Dezelfde trekken komen voor bij schoolmeesterswoning in de Pastoor Vergauwenstraat in Verrebroek.[14] Verder onderzoek kan hier ongetwijfeld nog meer toewijzingen opleveren.
Sint-Gillis-Waas (Blandot-Grayet)
Sint-Gillis-Waas (AOE)
Vrasene
Oostakker
Kaprijke
Bibliografie
Cornilly, Jeroen. Architect en ambtenaar: De West-Vlaamse provinciaal architecten en de 19e-eeuwse architectuurpraktijk. Leuven: Universitaire pers, 2016.
Criel, Christiaan. “’Meester’ Henri Van Durme van Eksaarde.” De Souvereinen 35, nr. 3 (2004): 160-164.
De Vuyst, Julien. “Getuigenissen van de Schoolstrijd in Lokeren.” De Souvereinen 42, nr. 3 (2011): 149-60.
Lermyte, Jean-Marie. “De onvrijheid van onderwijs in de 19e eeuw in België.” Ons Erfdeel 24 (1981): 348-56.
Verschaeren, José “De schoolstrijd te Verrebroek. Het standpunt van de gemeenteonderwijzer Karel Lodewijk en Pieter Edward Vermeiren.” Het land van Beveren 30, nr.1 (1987): 19-22.
Bronnen
Blandot-Grayet, Lambert. Maisons et écoles communales de la Belgique. Dessinées et mesurées par Blandot, architecte, et accompagnées d’un texte descriptif & explicatif. Luik: Noblet & Baudry, 1864. geraadpleegd op 24/04/2023 via https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k5750531b/f148.item.zoom.
[1] Julien De Vuyst, “Getuigenissen van de Schoolstrijd in Lokeren,” De Souvereinen 42, nr. 3 (2011): 149.
[2] Jeroen Cornilly, Architect en ambtenaar: De West-Vlaamse provinciaal architecten en de 19e-eeuwse architectuurpraktijk. (Leuven: Universitaire pers, 2016), 156-157.
[3] Jean-Marie Lermyte, “De onvrijheid van onderwijs in de 19e eeuw in België,” Ons Erfdeel 24 (1981): 348-56.
[4] De Vuyst, “Getuigenissen van de Schoolstrijd in Lokeren,” 149.
[5] Criel 2004, “’Meester’ Henri Van Durme van Eksaarde,” De Souvereinen 35, nr. 3 (2004): 162.
[6] Criel 2004: 160-4.
[7] Blandot-Grayet 1864, PL. 65-66
[8] https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/34306, https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/15786
[9] https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/14742
[10] https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/14788
[11] Blandot-Grayet 1864
[12] https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/17491
[13] Kaprijke: https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/44729; Oostakker: https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/26646
[14] https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/17435