Kort na de onafhankelijkheid van België werd in 1836 de gemeentewet gestemd, waarbij de uitgebreide bevoegdheden van de gemeenten werden vastgelegd. Geleidelijk aan werd de bestaande huisvesting te krap voor de uitbreidende gemeentelijke administratie en besloot men om een nieuw gemeentehuis te bouwen. In vele landelijke gemeente was op dat moment vaak nog geen apart gebouw daarvoor voorzien en beraadslaagde het college van burgemeester en schepenen in een vergaderzaal boven een herberg of in het parochiehuis.
Dit is uiteraard een kolfje naar de hand van architect Edmond De Perre-Montigny. Voor zover bekend zijn dertien gemeentehuizen van zijn hand, waarvan vier in het Waasland.[1] In zijn oeuvre valt op dat verschillende van de gemeentehuizen in combinatie met een nieuwe gemeenteschool werden gebouwd, al dan niet voorzien van een onderwijzerswoning. Meestal was dat het geval in de kleinere gemeenten, waar op die manier twee noden konden geledigd worden.
Gemeentehuis Moorsel
Voorbeelden zijn te vinden in Moorsel, Astene, Oombergen of Sint-Blasius-Boekel. Typologisch sluiten deze gebouwen vaak perfect aan bij de standaardtypes voor onderwijzerswoningen: gebouwen met twee bouwlagen met centraal een middenrisaliet voorzien van een puntgevel. In Sint-Margeriete (1872) werd het een dubbele trap aan toegevoegd.[2]
Gemeentehuis Burcht
Het verdwenen gemeentehuis annex gemeenteschool van Burcht (Zwijndrecht) uit 1857 was in dat opzicht een buitenbeentje. Hier was de centrale woning met puntgevel maar één bouwlaag, aansluitend bij de klaslokalen. Verder zien we dezelfde elementen terugkomen, zoals een arduinen portiek met fronton, decoratief metselwerk en getoogde vensters.[3]
Gemeentehuis Meerdonk
De overige gemeentehuizen in het Waasland zijn eerder unieke ontwerpen. Daarbij dient gezegd dat het gemeentehuis van Meerdonk uit 1864, dat tot 1979 op de hoek van de Schoolstraat en de Polderstraat stond, ook gedeeltelijk dienst deed als onderwijzerswoning met aanpalend een klassenvleugel.[4]
Gemeentehuis Tielrode
Het gemeentehuis van Tielrode, gebouwd in 1858, is een typevoorbeeld van een gemeentehuis uit de tweede helft van de 19de eeuw.[5] Het gebouw is opgetrokken in een combinatie van rode en zwart gesinterde baksteen. Het heeft kenmerkende neoclassicistische elementen zoals rondboogvensters en -deur, een driehoekig fronton en verticale pilasters.
Gemeentehuis Stekene
Meest uitzonderlijke gemeentehuis in zijn oeuvre is dat van Stekene, gebouwd in 1882-83 op het einde van zijn carrière. Het gaat hier om een neogotisch gemeentehuis met een centrale belforttoren met steigertrap, balkons en hoektorentjes.[6] De hoge kruisramen zijn gevat in een zogeheten Brugse travee van twee bouwlagen hoog met bovenaan gotisch maaswerk. We kunnen ons hierbij niet van de indruk ontdoen dat de gemeente Stekene hiermee de concurrentie wou aangaan met de stad Sint-Niklaas, waar een vijftal jaar eerder in 1876-78 een vergelijkbaar stadhuis werd opgericht naar ontwerp van Pieter Van Kerckhove.[7] Het gebouw werd in 1995 beschermd als monument.
[1] Inventaris Onroerend Erfgoed: ‘Gemeentehuizen’ ‘De Perre-Montigny’
[2] https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/58370
[3] https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/14742
[4] https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/14866
[5] https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/15759
[6] https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/15443
[7] https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/14981